P29:[{"_33":45,"_35":36,"_37":46},"{\"type\":\"next\",\"value\":{\"data\":{\"author\":{\"displayName\":\"Renée van Marissing\",\"image\":\"https://res.cloudinary.com/papieren-helden/image/upload/v1643544263/qpshatn8vpohxwrq8iqc.jpg\",\"imageAuthor\":\"Bianca Sistermans\",\"id\":\"f4446448-a05e-4cda-9631-7fd38d26be68\",\"slug\":\"renee-van-marissing\",\"stories\":[{\"id\":\"64445e8e-056f-4f94-815b-3e542b23e938\",\"slug\":\"renee-van-marissing-iets-zeggen\",\"title\":\"Iets zeggen\",\"type\":\"story\",\"intro\":\"En toen zei je dat begin en einde niet aanwijsbaar zijn en zocht ik naar een antwoord.\",\"htmlContent\":\"

‘Ik zeg niet dat beginnen niet bestaat, ik zeg alleen dat het niet aanwijsbaar is. Net als eindigen, wanneer eindigt iets? Niet te zeggen.’ Je zat gemakkelijk in de stoel bij het raam.

Het was een tijd stil geweest, we hadden allebei in een boek gelezen, en jij had veel naar buiten gekeken, zag ik, elke keer dat ik langs mijn boek naar jou keek. Ik lag op de bank maar was overeind gekomen toen ik merkte dat je een gesprek wilde voeren.

Je begon over tijd, de hoofdpersoon in het boek dat je las had moeite zich te verhouden tot het verleden, geloof ik. Het kan ook de toekomst zijn geweest, of het nu. Het was het nu, denk ik. Je zei dat de tijd vaak als lineair begrip werd gezien terwijl vloeibaar en lineair onverenigbaar waren volgens jou. En toen zei je dat begin en einde niet aanwijsbaar zijn en zocht ik naar een antwoord.

‘Als een film is afgelopen, dan is dat toch een duidelijk einde?’ zei ik.

‘Maar wat is afgelopen? Als het beeld zwart wordt na de laatste scène, of als de aftiteling voorbijgegleden is? En gaat het om het einde van iets, of het einde van de beleving van dat iets?’

Zoals zo vaak vroeg ik me af waarom we het hier over hadden, en eerlijkheid gebiedt dat ik me ook afvroeg waar we het eigenlijk over hadden. Ik besloot dat ik het nergens over had, dat dit jouw gesprek was, en ik knikte.

‘Je hebt gelijk,’ zei ik.

Nu ben ik alleen in de kamer, alleen in het huis, alleen in de grote kamer op de eerste verdieping van het huis. In alle kamers ben ik alleen. Op mijn blote voeten loop ik de trap af met een paar sokken in mijn hand. Later met schoenen aan de trap op en af en op en af zo door en door, achttien keer vandaag, tot nu. Alleen op de trap. Een keer met de stofzuiger in mijn hand. Het hele huis gestofzuigd, ook de trap. Nu ben ik alleen in het gestofzuigde huis.

Het huis is schoon. Oké, opgeruimd. Ik heb stapels uitgezocht en van papieren en boeken en tijdschriften die ik nog moet uitzoeken heb ik nieuwe stapels gemaakt. Ik heb een stapel kleren in jouw kast gelegd en een stapel kleren in de mijne. Alles is weer fris. Ik kan weer voor de dag komen, mocht ik willen.

Ik ben alleen in de tuin. Ook dat. Verder kom ik niet, vandaag. Met een natte doek heb ik de plastic stoel schoongemaakt. Daarna heb ik het kussen van zolder gehaald en op de stoel gelegd. Met mijn bovenlijf naar achteren geklapt en mijn hoofd opzij kijk ik naar de bloemen die bloeien in de smalle strook aarde voor de oude stenen muur. We hadden een rij stoeptegels weggehaald en nieuwe aarde op de oude gestort toen we hier net woonden. Toen jij nog met regelmaat iets uit de grond trok waarvan je vond dat het hier niet thuishoorde, toen er sowieso nog regelmaat zat in de dagen en de uren. Het is niet dat de dagen ineengekrompen zijn of zijn gaan lengen, anders dan hoe dat natuurlijk gaat, het is de - Hier twijfel ik of ik aan- of afwezigheid bedoel.

Ik heb me voorgenomen alleen maar eenpersoonsporties te maken zodat ik elke dag moet koken. Tijdverdrijf. Het liefst iets dat lang op het vuur moet staan maar waaraan je wel af en toe een handeling moet verrichten. Een stoofpotje, of soep met een bewerkelijk recept.

We zeggen niet hardop dat we de tijd verdrijven. Verbannen, verjagen, bezweren.

Jij bent het met wie ik met regelmaat de tijd bezweer.

‘Ik ga,’ zei je. We hadden afgesproken dat ik niet moeilijk zou doen maar ik kon niet zeggen dat het goed was, wat mij betreft. Dus zei ik: ‘Blijf.’

‘Ik ben snel weer terug,’ zei je.

‘Wanneer,’ vroeg ik.

‘Dinsdag,’ zei je, maar het klonk inwisselbaar.

Tijd duurt niet, deze dagen. Tijd lijkt in stilstand voorbij te gaan. Ik kijk een film, en daarna nog een. Beide zijn apocalyptisch al heb ik ze daar niet op uitgezocht. Het algoritme schotelt me het einde der tijden voor, in meerdere hoedanigheden, zodat er wat te kiezen overblijft. De tweede film die ik zie bevalt me. De hoofdpersonages gaan, wanneer vlak voordat de wereld wordt weggeblazen, met elkaar aan tafel zitten en eten gezamenlijk hun laatste maaltijd. Er staan schalen met vlees en groente op tafel, er is brood, er is wijn. Er wordt geproost, gelachen, gebeden. Ze halen dankbare herinneringen op, proberen de uitvallende elektriciteit en het schudden van de aarde, en de tafel, te negeren door over appeltaart en koffie te praten. Ja, dacht ik, aan grote gebaren heb je eigenlijk zelden iets.

Vanochtend kocht ik eten op de markt. Ik stond bij de groentekraam en wachtte. De jongen achter de kraam vroeg wie er aan de beurt was en ik zei: ‘Ik.’

Naast me stonden twee vrouwen. Het meisje achter de kraam vroeg wie er aan de beurt was en de ene vrouw zei: ‘Ik en ik wil boerenkool.’

Het meisje pakte en woog de boerenkool en ondertussen hoorde ik die vrouw aan de andere vrouw vragen: ‘Of was u eerst?’

Ik draaide mijn hoofd en keek naar hen. De andere vrouw knikte.

‘Maar dan moet u dat toch zeggen,’ zei de ene vrouw. ‘Of uw hand opsteken.’

De andere vrouw mompelde iets, ik kon het niet verstaan.

‘Die mevrouw was eerst,’ riep de ene vrouw naar het meisje. Het meisje liet de boerenkool geïrriteerd liggen en vroeg de andere vrouw wat ze wilde hebben.

‘Tomaten,’ fluisterde de andere vrouw en de tranen schoten me in de ogen. Raakte het me dat die vrouw haar ruimte niet wilde of durfde op te eisen? Nee, het raakte me dat ze ervoor koos de ruimte niet op te eisen en dat die keuze niet werd gerespecteerd.

Ik zit in jouw stoel bij het raam, de stoel van waaruit de meeste gesprekken in dit huis ontstaan. Maar ik ben niet iemand die hardop haar gedachten uitspreekt wanneer er niemand is die luistert. Een gedeeld verhaal, dat is wat ik wil. Een doorgaand gesprek, dat we kunnen oppakken en neerleggen. En nu kijk ik naar de lege plek op de bank, mijn eigen afwezigheid.

‘Geboren worden was zijn dood,’ laat Samuel Beckett een van zijn personages zeggen. Ik moest er ineens aan denken, vanmiddag, toen ik een tomatensalade aan het snijden was. Je hebt gelijk, het is niet aan te wijzen. Het einde ligt al besloten in het begin. Maar het begin van wie?

Ik pak de tekst uit de boekenkast, A Piece of Monologue. Daar staat een man dood te gaan, dertigduizend nachten, tweeënhalf miljard seconden sinds zijn geboorte. Hij staat daar, in een kamer in de verte te staren, in het duister, en dood te gaan. Ik niet, ik maak vanavond een saus van kokosmelk en rauwe wortel.

Ik ook, natuurlijk. Het maken van een saus zal mijn lichaam niet beschermen tegen aftakeling. Een houten lepel in je hand houden en je zo nu en dan vooroverbuigen en een deksel optillen, daarvan slijt je net zo goed.

Ik wacht op je.

Ik weet niet welke dag het is. Ik weet niet welke dinsdag je bedoelde.

\",\"editionId\":\"cfcfa7b5-5f33-4ca3-86de-4abc87d7c8e3\",\"__typename\":\"Story\"},{\"id\":\"a349da22-4e45-4913-91b5-e48d5660b405\",\"slug\":\"renee-van-marissing-renee-van-marissing\",\"title\":\"Renée van Marissing\",\"type\":\"bio\",\"intro\":\"Renée van Marissing is schrijver van romans, essays, korte verhalen, toneel- en hoorspelteksten. In haar werk staat het taal geven aan de binnenwereld van personages centraal. In 2021 verscheen haar v\",\"htmlContent\":\"

Renée van Marissing is schrijver van romans, essays, korte verhalen, toneel- en hoorspelteksten. In haar werk staat het taal geven aan de binnenwereld van personages centraal. In 2021 verscheen haar vierde roman, Onze kinderen, bij uitgeverij Querido die is genomineerd voor de Libris Literatuur Prijs 2022.

\",\"editionId\":null,\"__typename\":\"Story\"},{\"id\":\"23f74b1b-44a6-4f52-850e-9333323f2918\",\"slug\":\"renee-van-marissing-de-wetenschap-van-het-afscheid\",\"title\":\"De wetenschap van het afscheid\",\"type\":\"story\",\"intro\":\"Dus ik ging, die dag. Ik ging die dag, die regenachtige dag omdat ik dacht: dit is de dag dat ik moet gaan.\",\"htmlContent\":\"

Dus ik ging, die dag. Ik ging die dag, die regenachtige dag omdat ik dacht: dit is de dag dat ik moet gaan. Niet langer blijven, ik kon niet meer, niet langer, het was op.
Wat? Wat was op? Alles. Ik.
Ik was al weg, ik was al weggegaan. Al dagen, weken dat ik je had verlaten in mijn hoofd.
Wat je zag was lichaam. Dit lichaam.

Dit lichaam twijfelt hoe het zich moet gedragen, moet verhouden tot de nieuwe plek. Het betekent dat er ook weer een plek is achtergelaten.
Als je vertrokken bent, weet je niet wat zich daar, waar je weg bent gegaan, af zal spelen en in hoeverre dat wat zich af zal spelen met jou te maken heeft. En in hoeverre dat nog iets te betekenen heeft, voor jou.
Dat is wat je jezelf voorhoudt maar dat is niet houdbaar, geen seconde. Je weet precies wat zich er af zal spelen, het heden is voorspelbaar, de toekomst nog voorspelbaarder en de plek die je verlaten hebt draagt nog steeds, diep in de modder, jouw voetstappen, je zult er nooit helemaal weg zijn.

Dit lichaam herbergt meerdere vrouwen. Er is ook het cynische, vulgaire wijf dat sist en in het Engels heeft leren schelden. Er is ook de 'schattebout'.

Dit lichaam is von kopf bis fuss auf liebe eingestellt maar moet zich op jouw dwingend verzoek herverdelen. Het hele lichaam wordt kut.
Nou, vooruit, borsten blijven borsten.

Dit lichaam hunkert naar een broertje. Een geliefde, die het broertje kan noemen.
Uitgewaaierd over de wereld wisten deze lichamen elkaar desondanks te vinden.

Dit lichaam opent zich: Kom! zeg je. Meer! O, wat ben je lekker open. Meer!
Niet praten.
Hoe heet je? / Wat lees je? / Heb je een man?
Iemand verzinnen, nog een vrouw erbij in dit lichaam.

Dit lichaam is onder de arm genomen, een kind nog en volleerd vluchteling, omdat dat land zijn eigen kinderen met huid en haar opvrat.

Dit lichaam is er één van wat een mooi volk was. Groot, sterk en stevig geworteld in de grond tot het ze eindelijk lukte ons daaruit te rukken en wij alle kanten op vlogen.
Wij hebben een erfenis die we niet uit ons lichaam krijgen.

Dit lichaam loopt door straten die het zich na al die jaren nog steeds niet eigen heeft gemaakt. Rationeel wel, het weet waar het de hoek om moet, hoeveel zijstraten het moet passeren op weg naar werk, het café, of voordat het thuis is. Thuis... Maar deze stad zal nooit in het lichaam gaan zitten, daar is simpelweg geen plaats meer voor, dit lichaam is bezet gebied.

Dit lichaam zet stappen, telt stappen. Tast de ruimtes af, de kamers, de planken van de vloer, de splinters in de planken.
Van scherf naar fragment naar puzzelstuk.
De afstand van mij naar jou. Van ons bed naar ons land, broertje, ons vader- moederland.

Dit lichaam dat, wanneer het eindelijk in staat van volledige overgave verkeert, alleen wordt gelaten.

Dit lichaam dat altijd alleen geweest is, nooit lang genoeg bewoond door cellen die de wil hadden zich tot een nieuw mens te ontwikkelen, de moed hadden geboren te worden.
Een zoon die bevrijd zal zijn van onze erfenis, die ik zou kunnen beschermen. Kind van een elite-ras.

Dit lichaam bergt de herinnering in het verstand, niet in het gevoel en het is nog maar de vraag wat erger is.
Niemand weet in welke taal je schreeuwt.

Dit lichaam kan het zich niet permitteren te wanhopen. Wanhoop is een luxe. En waag het niet zelfmedelijden te hebben, niks verzwakt zo erg als zelfmedelijden.

Dit lichaam vangt klappen op alsof het nooit iets anders gedaan heeft en zo is het ook, het heeft nooit iets anders gedaan.
Blijkbaar kon het erger want jij zegt: als je een vent was, had ik je een ram verkocht.
Het kan altijd erger.
Je bent een vrouw, daar ligt je grens.

Dit lichaam is het lichaam van een vrouw. Een trots lichaam. Een vurig lichaam. Kapot en geslagen lichaam. Kwaad lichaam. Mooi lichaam. Behoeftig, afhankelijk lichaam. Begeerd lichaam. Onderdrukt lichaam. Geniaal lichaam. Dromend lichaam. Spartelend lichaam. Geoefend lichaam. Afgepeigerd lichaam. Gekraakt lichaam. Hunkerend lichaam. Verblindend lichaam. Opgejaagd lichaam. Achterdochtig lichaam. Zegevierend lichaam. Gedragen lichaam.

Dus ik ging, die dag. Ik ging die dag, die regenachtige dag omdat ik dacht: dit is de dag dat ik moet gaan.
En ik ging.

Dit lichaam citeert: “Alleen de liefde behoedt voor de angst. Maar wie (of wat) zal de liefde zelf voor de angst behoeden?”
Altijd de twijfel, altijd dubbel.

Twee keer zo groot lichaam
Vier keer zo groot lichaam
Dit lichaam herbergt alles dat ik ben. Daar is te lang overheen gekeken.

Zei ik dag? Stak ik mijn hand op? Keek ik achterom?
Ik zeg: nee, dat heb ik niet gedaan.

In 2016 was de Oekraïense schrijfster Oksana Zaboezjko te gast op het Read My World-festival. Bij deze gelegenheid schreef Renée van Marissing deze tekst, die geïnspireerd is op Zaboezjko’s roman Veldonderzoek naar Oekraïense seks. De tekst werd tijdens het festival ten gehore gebracht in samenwerking met de pianist Nora Mulder. De wetenschap van het afscheid is in een bibliofiele uitgave verschenen bij Hof van Jan.\",\"editionId\":\"950ebbc9-54be-4731-a344-98132ab60419\",\"__typename\":\"Story\"},{\"id\":\"75103685-f18b-4bc0-b76a-060af6c4cd27\",\"slug\":\"renee-van-marissing-gelukkige-dagen\",\"title\":\"Gelukkige dagen\",\"type\":\"story\",\"intro\":\"Sil bekeek haar vingers. Het waren landkaarten, de rimpels vaargeulen.\",\"htmlContent\":\"

Sil bekeek haar vingers. Het waren landkaarten, de rimpels vaargeulen. Ze dacht aan boten en bruggen en voelde hoe de wind tegen je gezicht kon duwen als je boven op een hoge brug stond. Ze hoorde het suizen van de wind terwijl ze boven op de Brownsberg stond. Chris stond naast haar en maakte foto’s, van het landschap en van haar. Ze waren de dag ervoor vanuit Paramaribo vertrokken met een fourwheeldrive. Het eerste deel van de rit reden ze op een geasfalteerde weg, het tweede deel over een bauxietweg, vol kuilen en oranje modder. Met schuddende lijven reden ze langzaam de berg op. En dan komt het beeld boven van de bladeren die ze langs de weg zag bewegen. Ze vroeg Chris de auto stil te zetten, stapte uit, zakte door haar knieën en keek naar een optocht van honderden mieren die kleine stukken blad boven hun hoofd vervoerden. Chris kwam naast haar staan en samen volgden ze de meterslange optocht, tot ze bij een van de kraters van de mierenhoop kwamen waar de stukken blad onder de grond verdwenen. Hij vertelde over een documentaire die hij had gezien over deze bladsnijdersmieren, waarin onderzoekers een mierenhoop lieten vollopen met cement. Het bleek een complete, acht meter diepe stad te zijn, met grote en kleinere wegen en speciale kamers waar ze hun afval opsloegen.

‘Ik weet dit nog,’ zei Sil hardop. De brulapen die haar en Chris wakker hielden in hun hangmatten boven op de Brownsberg.

Ze wist het nog. Triomf. Wat ze kwijt was, was hoelang geleden de reis had plaatsgevonden, maar de mieren zaten in haar hoofd, net als de schildpadden die ze op het Surinaamse strand hadden gezien. De steeds grotere lichtvervuiling van Paramaribo was problematisch, was ze verteld, want schildpadden schrikken van licht, vooral wit licht. Ze raken dan gedesoriënteerd en lopen weer terug de zee in, leggen daar hun eieren die nooit uitkomen. Sil en Chris hadden het ook gezien, de gloed die boven de bomen van het moeras in de lucht hing. Maar veel erger waren de flitsen van de telefoons van de toeristen. De gidsen probeerden duidelijk te maken dat dit schadelijk was voor het legproces, maar men leek zich er weinig van aan te trekken. Sil beet op haar lip op dat strand om geen telefoons uit mensen hun handen te trekken.

Als wij mensen ons niet kunnen gedragen, waarom zijn we hier dan?

Blijkbaar voelde Chris haar frustratie, want hij fluisterde in haar oor: ‘Ik snap je, maar probeer ook de schoonheid te zien. Ze heeft al elf eieren gelegd, en daar komt nummer twaalf.’

Sil keek naar de leatherback die boven de kuil hing en zag een rond wit ei boven op de andere eieren vallen. En daarna nog een, en nog een. Het werkte hypnotiserend, te kijken naar dat dier en haar eieren. Toen ze haar laatste ei had gelegd, veegde de schildpad met haar poot de kuil vol zand. Daarna draaide ze zich langzaam om en liep terug naar zee, waar ze in de kleine golven verdween.

Het ritme van de stad wanneer je uit het ritme van de natuur komt, de dwingende snelheid waar geen ruimte lijkt te zijn voor een tempoverandering, het voelde als een jetlag, ook als er geen tijdsverschil was. Ze ondervond het al wanneer ze een aantal uur had gewandeld op de hei of op het strand en ze daarna het station uit liep en de tram naar haar huis nam. Het duwende en jagende tempo waar ze voor haar gevoel niet meer in meekon. Vroeger had ze daar nooit last van gehad. Het waren de twintigers die de maat sloegen, dat had zij ook gedaan, jaren geleden. Zij vormden de stad en de stad vormde zich naar hen. Zou het aan de alzheimer liggen dat ze het niet meer kon bijhouden? Hoelang ervoer ze dit verschil, hoe hard gingen haar vrienden? Op dit moment ging iedereen haar voorbij. Iedereen denderde en zij lag in bad.

De wereld is hier niet voor ons, van wie is dat ook alweer? Heb ik het zelf gedacht, bedacht? In ieder geval is het waar, de wereld is er niet voor de mensen. Als wij verdwijnen haalt de aarde haar schouders op. Als ik verdwijn zal de aarde niet eens de moeite nemen haar schouders op te halen. Ze zal het niet doorhebben.

Sil duwde op een blauwe plek op haar knie, het deed geen pijn. Ik ben al aan het verdwijnen, dacht ze. Langzaam, stap voor stap verdwijn ik. Mijn lichaam als laatste. Voor een deel ben ik al weg.

Dit is een fragment dat Papieren Helden mocht kiezen uit Gelukkige dagen, de nieuwe roman van Renée van Marissing, die op 7 november 2023 verscheen bij Querido.\",\"editionId\":\"aee83f9c-90a4-4d2e-8bde-bd6559eb5b2f\",\"__typename\":\"Story\"}],\"products\":[{\"id\":\"4af28b84-a7f4-4eb7-ae74-9e9d4a56739a\",\"productId\":\"9789021477800\",\"type\":\"book\",\"provider\":\"bazarow\",\"__typename\":\"Product\"},{\"id\":\"1b744de7-6d66-4a68-ba2c-8bd288a415ac\",\"productId\":\"9789021414461\",\"type\":\"book\",\"provider\":\"bazarow\",\"__typename\":\"Product\"},{\"id\":\"55859f6a-5e36-4d47-922d-aa6ec283d4c7\",\"productId\":\"9789025450625\",\"type\":\"book\",\"provider\":\"bazarow\",\"__typename\":\"Product\"}],\"__typename\":\"Author\"}}}}",["P",46]]